Бюджетке салыктар жана телефондорду уурдоодон коргоо: Кыргыз Республикасындагы мобилдик аппараттардын идентификациясы кандай болот

Үстүбүздөгү жылдын июнь айынын башында Кыргызстандын министрлер кабинети уюлдук телефондорду милдеттүү түрдө каттоонун тартибин бекиткен. Процедура 30 күндүн ичинде бүтүшү керек. Болбосо, байланыш кызматтарынан пайдалана албай каласыз. Өлкөдө уюлдук телефондорду каттоо эмне үчүн керек жана ал жарандарга кандай пайда алып келери тууралуу Vesti.kg сайтына Байланыш тармагын жөнгө салуу жана көзөмөлдөө кызматынын төрайымы Жибек Абдуллаева айтып берди.

- Айтыңызчы, бул процедурага ылайык уюлдук байланыш каражаттарын ким аныкташы керек?

– Кыргызстандагы мобилдик аппараттарды идентификациялоо менен Мамлекеттик байланыш агенттиги (МКА) көрсөткөн мамлекет алектенет. Ал мамлекеттик идентификация системасы (ГСИ) деп аталат.

Ошол эле учурда республиканын бул маселеде өзүнүн тажрыйбасы жок экенин эске алып, телефондук каттоо системасын өнүктүрүүгө идентификациялык оператор тартылат. Ал мамлекет үчүн идентификациялык системаны орнотот.

Ошол эле учурда операторго бир катар талаптар коюлат. Атап айтканда, ал критерийлердин бирине жооп берген өзүнүн дизайны боюнча программалык камсыздоого ээ болушу керек:

эл аралык мобилдик терминал идентификатору (IMEI);
Эл аралык мобилдик абоненттин идентификациясы (IMSI);
эл аралык ISDN мобилдик терминалынын номери (MSISDN);
байланыш түзүлүштөрүн, ошондой эле маалыматтарды берүү үчүн колдонулуучу түзүлүштөрдү борборлоштурулган каттоону камсыз кылуу.

- Мобилдик аппаратты идентификациялоо кандай өтөт?

— Кыргызстандын аймагында иштеген бардык уюлдук телефондор оператор тарабынан автоматтык түрдө бекер катталат. Ошондой эле, Мамлекеттик идентификациялоо системасы ишке киргенге чейин өлкөгө алынып келинген байланыш каражаттарын сатпаган юридикалык жана жеке жактар ​​алты айдын ичинде аппараттарды каттоого арыз менен кайрылышы керек. Бул дагы бекер.

Уюлдук телефондорду сатуу максатында же жеке колдонуу үчүн өлкөгө алып келген компаниялар же адамдар да байланыш каражаттарын каттоодон өтүшү керек. Бул операторго арыз менен кайрылуу аркылуу жасалышы мүмкүн.

Иштеп жаткан телефондорду аныктоо бир нече негизги кадамдарды камтыйт:

арыз берүү;
приборлорду каттоого арыздарды кабыл алуу;
приборлордун декларацияланган идентификациялык маалыматтарын текшерүүнүн тартиби;
идентификациялык оператор тарабынан телефондун IMEI кодун (мобилдик түзүлүштүн уникалдуу сериялык номерин) идентификациялоо тутумунун тиешелүү тизмесине киргизүү жөнүндө чечимди кабыл алуу;
кабыл алынган чечим жөнүндө арыз ээсине билдирүү жана катталган түзүлүшкө күбөлүк берүү.

- Айтсаңыз, телефондорду каттоо алардын ээлеринин жеке маалыматтарына мүмкүнчүлүк береби? Алар кайда сакталат жана кантип корголот?

- Бул жерде айта кетчү нерсе, мобилдик аппараттарды каттоо IMEI код боюнча жүргүзүлөт. IMEI коду мобилдик аппараттын уникалдуу сериялык номери болуп саналат. Башкача айтканда, аны колдонуу менен анын ээсинин жеке маалыматтарына жетүү мүмкүн эмес. Мобилдик аппарат бул код менен өлкөдө катталганбы же жокпу, ал кимге таандык экенин системада гана көзөмөлдөй аласыз.

Бул учурда идентификациялык оператор телефондун ушундай код менен катталганы жөнүндө гана маалыматка ээ болот. ээсинин маалыматтары (аты-жөнү) буга чейин GAS сакталган. Башкача айтканда, бул маалымат жеке компания менен бөлүшүлбөйт.

Мындан тышкары, идентификациялоочу оператор тарабынан түзүлүштөрдү каттоодо алынган маалымат көчүрүүгө, жарыялоого, кайра сактоого жана өткөрүп берүүгө жатпайт. Бул жеке маалыматтарды коргоо жаатындагы Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында жазылган.

Мындан тышкары, идентификация системасы хакерлерден жана кийлигишүүлөрдөн корголгон.

-Смартфондорду идентификациялоону киргизүүдөн улам алар кымбатташы мүмкүн деген чынбы?

- Бул тууралуу так айтуу мүмкүн эмес. Тескерисинче, уюлдук аппаратты өндүрүүчүлөрдүн расмий өкүлчүлүктөрү ачылып, ортомчу импортерлор кирбей калгандыктан, баасы дагы төмөндөшү мүмкүн.

Эмне үчүн мобилдик идентификациялоону аныктоо керек?

— Уюлдук аппараттардын техникалык прогресси жана Кыргызстандын аймагында алардын жүгүртүүсүнүн тынымсыз өсүшү менен катар коопсуздукту талаптагыдай камсыз кылуу маселеси сөзсүз түрдө жаралат. Анын үстүнө мамлекеттик коопсуздук, анын ичинде экономикалык коопсуздук да, айрым жарандардын да коопсуздугу жөнүндө сөз болуп жатат.

Кыргыз Республикасында уюлдук телефондорду идентификациялоо тутумун киргизүү алардын абийирсиз импортерлор тарабынан мыйзамсыз ташылып келүүсүнө бөгөт коёт жана ички рынокто импорттолгон контрафакттык продукциянын үлүшүн олуттуу кыскартат.

Мобилдик түзүлүштөрдү, ошондой эле маалыматтарды берүү үчүн колдонулган түзүлүштөрдү идентификациялоо бажы төлөмдөрүн жана салыктарды өз убагында төлөөнү камсыздайт деп болжолдонууда. Бул товарлардын импортунан салыктык түшүүлөрдү көбөйтөт, маалыматтарды чогултууда ачык-айкындуулукту жана жоопкерчиликти жогорулатат.

— Ал эми эл аралык тажрыйба эмнени көрсөтүп турат?

— Дүйнө өлкөлөрү жасалма уюлдук байланыш каражаттарынын жүгүртүүсүнө каршы ар кандай демилгелерди көрсөтүүдө. Мисалы, Түркиянын Маалымат жана коммуникация технологиялары мекемеси жабдууларды аныктоонун борбордук реестрин түздү. 2010-жылдын аягына карата IMEI коддору "клондолгон" 14 миллионго жакын уюлдук телефон кара тизмеге киргизилген.

Көптөгөн штаттарда бул демилге көп жагынан натыйжалуу экенин далилдеди. Ал экономикага оң таасирин тийгизип, салыктарды ачык чогултуу, кылмыштуулуктун деңгээлин төмөндөтүү, жарандардын аппараттардын жана кызматтардын сапатына канааттануусуна, өлкөнүн маалыматтык коопсуздугуна ж.б.у.с.

— Кеп жарандар жөнүндө болуп жаткандыктан, айтсаңыз, мобилдик аппараттарды идентификациялоонун Кыргызстандын элине кандай пайдасы бар?

«Жарандар үчүн бул демилгенин оң натыйжасы биринчи кезекте коопсуздук маселеси. Бул уюлдук аппараттарды уурдоо кылмыштарынын жана ушул топурактан келип чыккан кылмыштардын санын азайтуу аркылуу жетишилет.

Кыргызстанда соңку учурда уюлдук телефон аркылуу алдамчылык фактылары көбөйүп, жарандардын мүлкүн жана акчасын ээлеп алууда. Байланыш каражаттарынын эл аралык уникалдуу коддорунун аныктыгын аныктоо системасын түзүү республиканын аймагына ташып келүү стадиясында эле алардын жарандык жүгүртүүгө киришине көз салууга мүмкүндүк берет.

Мындан тышкары, катталган телефондордун реестрин жүргүзүү, биздин эсептөөлөр боюнча, телефонду уурдоо фактыларынын санын бир топ кыскартат, анткени уурдалган байланыш каражаттарын алыстан көзөмөлдөөгө жана блоктоого мүмкүндүк берет.

Уурдалган телефондор кайда барат?

- Дүйнөнүн бир катар өлкөлөрүндө уурдалган мобилдик аппараттар Кытай, Таиланд, Малайзия, Бириккен Араб Эмираттары жана башка мамлекеттерге ар кандай жолдор менен алынып келинет. Телефондор менен ар кандай жаңылоо операцияларын жүргүзгөндөн кийин алар Кыргызстан сыяктуу идентификацияланган телефондордун реестри жок мамлекеттерге реэкспорттолот.

Маанилүү нерсе, мындай уюлдук телефондордун техникалык параметрлери стандарттарга жооп бербейт, сапаттык көрсөткүчтөрү төмөн.

Идентификация уурунун уурдалган телефонду колдонуусуна кантип тоскоол болот?

«Идентификациялык системанын аркасында мындай аппараттарды өлкөгө алып кирүүгө бөгөт коюлууда. Уюлдук операторлор ээлеринин укук коргоо органдарына кайрылуусу боюнча мындай телефондордун байланышына чектөө кое алышат. Ошентип, уурдалган телефон кыска убакыттын ичинде керексиз буюмга айланат. Натыйжада мобилдик аппараттарды уурдоо фактыларынын алдын алууда.

Белгилей кетсек, мамлекет тарабынан көрүлүп жаткан бардык чараларга карабастан, телефондор дагы эле республиканын аймагына аткезчилик жол менен ташылып келет. Ошол эле учурда бажылык тариздөөнүн милдеттүү этабын, импорттук жана сертификация процедураларын, салык төлөмдөрүн төлөөнү кыйгап өтүү менен бул продукциянын айрымдары толугу менен жасалма болуп саналат.

- Идентификациялоо керек болгон аппараттардын (ноутбуктар) тизмесин мындан ары кеңейтүүнү пландап жатасызбы?

- Тизмени кеңейтүү варианты мүмкүн. Бул Байланыш түзүлүштөрүн идентификациялоонун жана мобилдик байланыш түзүлүштөрүн, ошондой эле маалыматтарды берүү үчүн колдонулуучу түзүлүштөрдү идентификациялоонун мамлекеттик системасын уюштуруунун тартибине карама-каршы келбейт.

— Бир нече смартфону барлар же, мисалы, документи жок баланын телефонун каттаткандарчы?

— Бул учурда бардыгы жөнөкөй: ээлери чексиз сандагы уюлдук телефондорду каттай алышат.

Балдарга келсек, Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык, ата-энелер жашы жете элек балдардын өкүлдөрү болуп саналат. Демек, байланыш түзүлүштөрү алар тарабынан катталышы мүмкүн. Мисал катары айтсак, учурда телефондорду ID-картаны көрсөткөндө, ал эми ата-энелер жашы жете элек балдарына сим-карталарды сатып алышат.

Туристтер жана өлкөгө иш сапар менен келгендер да телефондорун идентификациялоосу керекпи?

— Бул эреже Кыргызстандын аймагында роумингди колдонгон абоненттерге жайылтылбайт.

Ошол эле учурда Кыргызстандын уюлдук операторлорунун SIM-карталарын колдонууда идентификациядан өтүү зарылчылыгы келип чыгат.

Талдоо байланыш операторунун тармагында биринчи иш-аракеттин пайда болушу боюнча жүргүзүлөт. Мамлекеттик идентификациялык системада катталбаган аппараттын IMEI коду аныкталса, абонентке 30 календардык күндүн ичинде уюлдук телефонду каттоо зарылчылыгы жөнүндө SMS билдирүү жөнөтүлөт. Эгер аппарат катталбаса, уюлдук оператордун тармагынын кызматтарына кирүү токтотулат.

Vesti.kg

сүрөт www