Журналисттердин жапырт камалышы. Эл аралык сегиз укук коргоочу уюм билдирүү жасады

Кыргыз бийлиги бир нече көз карандысыз маалымат каражаттарына козголгон “согушка үгүттөө” жана “массалык баш аламандыкка чакырык” беренелери боюнча козголгон кылмыш иштерин токтотушу керек. Мындай билдирүүнү Граждандык укук коргоочулар, Human Rights Watch, Адам укуктары боюнча эл аралык өнөктөштүк (IPHR), Норвегиялык Хельсинки комитети, People in Need, Адам укуктары боюнча Хельсинки Фонду, ошондой эле Адам укуктары боюнча эл аралык федерация жана Кыйноого каршы дүйнөлүк уюм жасашты.
2024-жылдын 15-16-январында Кыргызстандын укук коргоо кызматкерлери жана коопсуздук кызматтары таң эрте массалык маалымат каражаттарынын кеңселерин жана журналисттердин үйлөрүн тинтүүгө алышкан.

«Бийлик аларды коркутуп, куугунтуктоону токтотуп, өз ишин тоскоолдуксуз жүргүзүүгө шарт түзүшү керек. 24.kg маалыматтын сайтына жана башка маалымат каражаттарына каршы аракеттер Кыргызстанда сөз эркиндигине каршы кампаниянын күчөп жаткан контекстинде болуп жатат жана көз карандысыз маалымат каражаттарында кооптонууну күчөтүшү ыктымал», — деп айтылат билдирүүдө.
Билдирүүдө ошондой эле акыркы бир нече жылда кыргыз өкмөтүнүн саясатын сындаган көз карандысыз маалымат каражаттары, журналисттер, блоггерлер жана башкалар кысымга, анын ичинде саясий негизде кылмыш иштерине, камакка алууларга жана эркинен ажыратууга дуушар болуп жатканы белгиленген. Көз карандысыз маалымат сайттарынын веб-сайттары өз билемдик менен жабылып, бийлик көз карандысыз маалымат таратканы үчүн ЖМКларды жабууга аракет кылышты. Буга мисал - Kloop сайтына каршы уланып жаткан сот иши жана Эркин Европа/ Радио. Liberty кыргыз кызматына каршы мурда болгон соттук териштирүүлөр.

Укук коргоочулар ошондой эле учурда парламентте каралып жаткан репрессиялык маалымат каражаттары тууралуу мыйзам долбоору кабыл алынса, Кыргызстанда сөз эркиндиги дагы начарлай турганын белгилешүүдө. Мыйзам долбоору жалпыга маалымдоо каражаттарына мамлекеттик көзөмөлдү кыйла кеңейтет жана бийлик органдарына ЖМКларды каттоодон баш тартуу, алардын ишине тоскоолдук кылуу жана жабуу боюнча кеңири ыйгарым укуктарды берет. Медиа мыйзам долбоору медиа коомчулуктун, укук коргоо уюмдарынын жана адам укуктары боюнча эл аралык эксперттердин катуу сынына кабылды. 15-январда Жогорку Кеңештин Эл аралык иштер боюнча комитети мыйзам долбоорун мындан ары жакшыртууну талап кылып, кароону кийинкиге жылдырган.

«Кыргыз бийлиги өлкөнүн басма сөз эркиндигин урматтоосун өзүнүн эл аралык милдеттенмелерине, атап айтканда, Жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пактка ылайык келтирүү үчүн тез арада жана чечкиндүү кадамдарды жасашы керек. Алар көз карандысыз маалымат каражаттарына жана журналисттерге каршы репрессиялык аракеттерин токтоосуз токтотуп, өлкөдөгү жана дүйнөнүн башка өлкөлөрүндөгү окуяларды жазалоодон коркпостон чагылдырууга мүмкүнчүлүк бериши керек. Бийлик ошондой эле ЖМК боюнча мыйзам долбоорун азыркы форматта ишке ашыруудан алыс болушу керек. Кыргыз бийлигинин сөз эркиндигин урматтоосу Евробиримдик жана өлкө менен тыгыз кызматташууга умтулган башка субъекттер үчүн маанилүү жагдай болушу керек», — деп айтылат билдирүүдө.
Эске салсак, 15-январда 24.kg сайтында тинтүү иштери жүргүзүлүп, андан соң маалымат агенттигинин жетекчилиги УКМКга суракка алынып кеткен. Атайын кызмат тинтүү иштери КР Кылмыш-жаза кодексинин 407-беренеси («Согушка үгүттөө») боюнча козголгон кылмыш ишинин алкагында болгонун билдирди.

16-январда Темиров Live компаниясынын бир катар мурдагы жана учурдагы кызматкерлеринин үйүндө да тинтүү жүргүзүлүп, күч органдары 11 журналистти ИИМдин Башкы тергөө башкармалыгына алып барып, сурактан кийин 48 саатка камакка алышкан.
Ички иштер министрлиги массалык баш аламандыкка чакырган маалыматтар “Айт Айт Десе” жана Темиров Live басылмасынын беттериндеги басылмалардан табылганын билдирди. Бул факты боюнча кылмыш иши козголду.

Фото www