Саясат таануучу: Кыргызстандагы парламентаризм фантазия

Бардык партиялар башкаруучу коалицияга шайлоочулар эмес, өз мүчөлөрүнүн тилектерин канааттандыруу үчүн шашылышат. Ошентип онлайн конференцияда “Кыргызстан менен Казакстандагы парламенттик шайлоо. Партиялык талаанын өзгөчөлүктөрү жана айырмачылыктары ”, саясат таануучу, профессор Зайнидин Курманов Кыргызстанда боло турган парламенттик шайлоо жөнүндө айтып берди.

"Азыр дээрлик бардык партиялар 30-50 пайызга чейин убадаларын аткардык деп жатышат" дейт ал. - Бирок реалдуу карасаңыз, алардын бири дагы 5 пайызга аткарган жок. Эми алар желектерин алмаштырып, башка партияларга тарап, мамлекеттин акыркы 5 жылда жасаган иштерин айтып чыгышты. Балким, ал шайлоочуларды таң калтырат, бирок тажрыйбалуу эксперттер эмес.

Бирок келечектеги шайлоолордо мурдагыдан айырмаланып турат, дейт саясат таануучу. Мисалы, партиянын программасынын сапаты, анын пикиринде, жогорулады.

"Айрым партиялардын программалары депутаттар үчүн колдонмо болуп калышы мүмкүн" деп тамашалайт ал. - Бардык эле парламент депутаттары шайлоо программасы менен алардын келечектеги иш-аракеттеринин ортосундагы байланышты көрө албаганы өкүндүрөт.

Оппозициялык партиялар дагы пайда болду - Курманов саясий бирикмелер өз оппозицияларын так көрсөтпөй туруп, алар маневр жасашты деп эсептейт.

Партиялык имарат менен, бул жерде баары бир нече жыл мурдагыдай эле жаман экенине ишенет. Эксперт буга 2016-жылы кабыл алынган Конституцияга киргизилген өзгөртүүлөрдү жарым-жартылай күнөөлөйт: анын пикиринде, алар Жогорку Кеңешке кичинекей партиялардын киришин гана кыйындатышкан.

"Ошол эле учурда, бизде партиялар жок", - деп кошумчалады Курманов. - Биз уюмдар, модернизацияланган кландар же топтор менен иш алып барабыз, мында биринчи кезекте - алардын лидерлеринин, шайлоочулардын кызыкчылыгы - акырында. Депутаттар улуттук лидерлерге окшош эмес, алар коомду идеялары жана сүйлөгөн сөздөрү менен таң калтырбайт. Булар катардагы айылдык депутаттар. Алар пропорционалдык добуш берүү системасы боюнча мажоритардык система боюнча добуш топтоону үйрөнүштү, башкача айтканда, өз айылдарында үгүт иштери менен барышат. Мындай парламенттен олуттуу нерсени күтүү кыйын.

Саясат таануучу белгилегендей, Кыргызстан парламентаризмге багыт алгандыктан, өлкө парламенттик деңгээлге жеткен эмес.

"Өнүгүп келе жаткан өлкө априоралдуу парламент боло албастыгын түшүнүшүңөр керек" дейт ал. - Ортоңку катмардын көйгөйлөрү чечилмейинче, парламентаризм фантазия.

Мындан тышкары, Кыргызстандын калкынын басымдуу көпчүлүгү Жогорку Кеңештин маңызын түшүнбөйт, деп улантты Курманов. Президент жана өкмөт түшүнүктүү, сиз аларга кайрылуу менен кайрылсаңыз болот, мамлекет башчысы же министр аны аткарган керектүү кол алдындагыларга көрсөтмө берет.

- Анан бул эмне деген орган - парламент? Андан эч нерсе сурай албайсың, - деп профессор талашат. - Мен депутат болуп турганда, адамдар кандайча кеңселерге келип, депутаттын иши эмне экендигин түшүнбөй, менин кесиптештеримден 500-1000 сомду каккандарын көрдүм.

Бирок адамдардын тандоосу менен өз милдеттерин түшүнүүсү анчалык терең эмес, деп кошумчалады ал.

- Жогорку Кеңеш 49го жакын ыйгарым укуктарга ээ жана ал 2-3 колдонот, - деп түшүндүрөт саясат таануучу. - Депутаттар расмий суроо-талаптарды жазып, ага расмий жоопторду алышат, чыгып сүйлөйт, мыйзамдарга түзөтүүлөрдү киргизишет. Бирок алар түшүнбөсө кандай болот? Негизинен, алар өкмөт эмне сунуштай тургандыгын жактырышат. Аларга өлкөнүн тагдырына ишенүү опурталдуу.

Бирок, ар бир депутат мындай боло бербейт, деп баса белгиледи Зайнидин Курманов. Ар бир саясий бирикмеде ар кандай бизнести жерден алып кете турган 10 адам бар. Бирок бул жаатта бирөө жоокер эмес, ошондуктан эксперт партиянын кумарлануучулары бейрасмий топко биригип, ишти өз колуна алууну сунуштады.

- Бир пикирлүү адамдар болгондо, сен жерди айланта аласың, - деп ишенет ал. - IV чакырылышка юриспруденция илиминин 10-15 доктору келгени эсимде - иш ошол замат башталган. Андан кийин көчөдөгүлөр бийликке келип, бардыгы мурунку абалына келди.

Сүрөт www