30 жылдан бери кыргыз-казак кызматташтыгы жогорку темп менен өнүгүп келе жатат

Өтүп жаткан жыл Кыргызстан менен Казакстандын эгемендүү мамлекет катары эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгы менен белгиленди. Ошол эле учурда биздин тарыхыбызда бир кылымдан ашык бир туугандык жана жакшы коңшулаштык бар.

Стратегиялык өнөктөштүк

Кыргыз-казак мамилелери бүгүнкү күндө өнүгүүнү жана кеңейүүнү улантууда, эки тараптуу мамилелердин оң динамикасынын жогорулашы байкалууда, ал жаңы, сапаттык деңгээлге көтөрүлүүдө.

Келерки жылы, 2022-жылы Кыргызстан менен Казакстан орток мааракесин белгилешет - дипломатиялык мамилелердин түзүлгөнүнө 30 жыл. Бүгүнкү күндө Казакстан бизди тамыры, тарыхы жана тагдыры жалпы байланыштырып турган бир тууган мамлекет гана эмес, жакшы коңшу, стратегиялык өнөктөш жана союздаш.

Эки өлкөнүн кызматташтыгынын жаңы импульстарын көрсөткөн белгилерге кыскача токтоло кетели.

Биринчи. Акыркы бир жылда эки мамлекеттин расмий өкүлдөрүнүн ар кандай деңгээлдеги жолугушууларынын саны (мурунку мезгилдерге салыштырмалуу) байкаларлык көбөйдү: бул Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаровдун Казакстан Республикасына биринчи мамлекеттик сапары. Кыргыз-казак Өкмөттөр аралык кеңешинин 9-жыйыны, Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин Төрагасы Акылбек Жапаровдун Казакстанга жумушчу сапарынын алкагында Казакстан Республикасынын Президенти Касым-Жомарт Токаев менен жолугушту. Нурсултан Назарбаев менен Казакстан Республикасынын Премьер-министри Аскар Маминдин, Казакстандын тышкы иштер министри Мухтар Тлеубердинин Бишкекке расмий сапары, эки өлкөнүн өкмөт башчыларынын өз ара жумушчу сапарлары.

Жакынкы келечекке Казакстандын башчысы Касым-Жомарт Токаевдин Кыргыз Республикасына жооп сапары, Жогорку мамлекеттер аралык кеңештин, өкмөттөр аралык кеңештин жана эки өлкөнүн Тышкы иштер министрлер кеңешинин кезектеги жыйындарын өткөрүү пландаштырылууда.

Экинчи. Институционалдык деңгээлде мамлекеттердин ортосундагы өз ара аракеттенүүнүн өз ара изденүүсү жана кеңейиши байкалууда. Бул парламенттер аралык байланыштарды чыңдоо жана эки өлкөнүн аймактары менен ишкер чөйрөлөрүнүн өз ара аракеттенүү механизмдерин түзүү болуп саналат.
2022-жылы казак-кыргыз парламенттер аралык кеңешинин экинчи жыйынын өткөрүү пландалууда.

Үчүнчү. Эки өлкөнүн мамилесиндеги негизги өзгөрүүлөрдүн бири Кыргызстан менен Казакстандын ортосундагы атаандаштыкка эмес, өз ара аракеттенүүгө жана кызматташууга артыкчылык берүү болуп саналат. Биздин экономикалар атаандашпай, бири-бирин толуктап турат. Натыйжада быйылкы жылы экономикалык байланыштардын бир кыйла активдешүүсү байкалып, өз ара сооданын көлөмү өсүп, товарлардын ассортименти кеңейүүдө, инвестициянын көлөмү көбөйүүдө, бул өлкөнүн экономикасынын өнүгүшүнө жаңы дем берип жатат.

Эки тараптуу мамилелердин негизги пункттарына токтоло кетели

Кыргызстан менен Казакстандын ортосундагы дипломатиялык мамилелер 1992-жылдын 15-октябрында түзүлгөн.
Эгемендүүлүк жылдарында эки мамлекет 180ден ашык кыргыз-казак мамлекеттер аралык, өкмөттөр аралык жана ведомстволор аралык келишимдерге кол коюшкан, алардын ичинен эң маанилүүсү 1997-жылдын 8-апрелиндеги Түбөлүк достук келишими жана 2003-жыл 25-декабрдагы союздаштык мамилелер жөнүндө келишим.

Эки өлкөнүн ортосундагы бир туугандык мамилелерди жана өз ара пайдалуу кызматташтыкты орнотуудагы жана куруудагы Казакстандын биринчи Президенти Нурсултан Назарбаевдин тарыхый ролун белгилей кетүү керек.

Түзүлгөн союздук мамилелер жана стратегиялык өнөктөштүк институттук негиздер катары эки тараптуу органдарды түзүү үчүн шарттарды түздү:
• Мамлекет башчылары башында турган Жогорку Мамлекеттер аралык Кеңеш;
• Өкмөт башчылары башында турган кыргыз-казак өкмөттөр аралык кеңеши.
• Кыргыз Республикасынын жана Казакстан Республикасынын Тышкы иштер Министрлер Совети.

Эки мамлекеттин эл аралык саясаттын кецири чейресу боюнча позициялары бирдей же окшош. Кыргызстан менен Казакстан БУУ, ЕККУ, КМШ, ЖККУ, ЕАЭБ жана ШКУнун алкагында тыгыз байланышта.

Жогоруда белгиленгендей, эки тараптуу саясий кызматташтыкты бекемдөөдө эң жогорку жана жогорку деңгээлдеги үзгүлтүксүз жолугушуулар жана сүйлөшүүлөр негизги ролду ойнойт.

Президент Садыр Жапаровдун Нур-Султанга мамлекеттик сапарынан тышкары, өткөн жылы эки өлкөнүн башчылары Түркмөнстанда өткөн Борбор Азия мамлекеттеринин президенттеринин Консультативдик жолугушуусунун алкагында төрт жолу телефон аркылуу сүйлөштү. .

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров Казакстан Республикасына мамлекеттик сапарынын алкагында Казакстандын Президенти Касым-Жомарт Токаев менен жолугушту.

Өткөн жылы пандемиядан кийинки кырдаалды эске алуу менен COVID-19 инфекциясынын жайылышына каршы аракеттенүү жана гуманитардык жардам көрсөтүү жаатында кызматташуу активдешти. Казакстан Кыргызстанга 10 миң тонна буудай унун жана 25 миң доза казакстандык “QazVac” вакцинасын жөнөттү.
Мындан тышкары Кыргызстан менен Казакстандын өкмөт жана тышкы иштер органдарынын жетекчилеринин, ошондой эле тиешелүү министрликтердин жана ведомстволордун жетекчилеринин деңгээлинде үзгүлтүксүз байланыштар жүргүзүлүүдө.

Бардык маанилүү, келечектүү жана эки тарапка тең пайдалуу долбоорлор эки өлкөнүн президенттери менен өкмөттөрүнүн ортосунда такай талкууланып турат. Садыр Жапаровдун Казакстанга мамлекеттик сапарынын жана 2021-жылдын апрель айында Казакстанда өткөн кыргыз-казак өкмөттөр аралык кеңешинин 9-жыйынынын жыйынтыгында тараптар бул багыттагы маанилүү документтерге кол коюшкан.

Ошентип, эгемендүүлүк жылдарында эки тараптуу мамилелердин бекем пайдубалы түзүлдү. Бүгүнкү күндө өлкөлөр ортосунда эч кандай аймактык дооматтар, саясий карама-каршылыктар жок. Эки мамлекеттин ортосундагы мамилелердеги актуалдуу маселелер жолугушуулар жана сүйлөшүүлөр аркылуу чечилет.

Соода-экономикалык мамилелер

Бүгүнкү күндө Казакстан Кыргызстандын алдыңкы соода-экономикалык өнөктөштөрүнүн бири болуп саналат. Кыргыз-казак экономикалык мамилелеринин эң маанилүү артыкчылыктары болуп жалпы чек аранын, калыптанып калган транспорттук инфраструктуранын, ошондой эле эки элдин бир туугандык мамилесинин болушу саналат.

Өлкөлөр соода-экономикалык жана инвестициялык чөйрөлөрдө стратегиялык өнөктөштөр болуп саналат. Бүгүнкү күндө Кыргызстанда казак капиталынын катышуусу менен 300дөн ашык, Казакстанда кыргыз капиталынын катышуусу менен 250гө жакын биргелешкен ишканалар катталган.

Ковид-19 пандемиясынан жана чектөөчү карантиндик чаралардан улам мамлекеттер ортосундагы ишкердик активдүүлүк төмөндөгөн 2020-жылдан айырмаланып, быйыл соода-экономикалык чөйрөдө оң динамика байкалды. 2021-жылдын январь-июнь айларында эки тараптуу сооданын көлөмү 495,6 миллион долларды түзүп, 2020-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу 28,4%га өскөн. 2021-жылдын 1-кварталында Казакстандан тике инвестициялардын агымы 8,1 миллион долларды түздү, 2020-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу Кыргызстандын экономикасына казакстандык инвестициянын агымынын көлөмү 8%га өстү.

Ошентип, эки өлкөнүн өкмөт башчыларынын орун басарларынын жетекчилиги астында эки тараптуу соода, транзит жана логистика тармагындагы маселелерди тез арада чечүү үчүн өз ара сооданын көлөмүн 1 миллиард долларга жеткирүү үчүн жумушчу топ түзүлдү.

Кыргыз Республикасынын Министрлер кабинетинин башчысы Акылбек Жапаровдун Казакстанга болгон иш сапарынын жыйынтыгында эки тараптуу кызматташуунун бир катар маанилүү маселелери талкууланды. Атап айтканда, алар төмөнкү долбоорлорду ишке ашырууга даяр экендиктерин билдиришти:

• чек арадагы «Алатау» өнөр жай-логистикалык комплексин куруу. Комплекстин негизги максаты жеңил, тамак-аш жана химиялык өнөр жай тармагында биргелешкен ишканаларды ачуу, айыл чарба продукциясын кайра иштетүү, таңгактоо, тоңдуруу, аларды эл аралык стандарттарга ылайык сертификациялоо;

• Кыргызстанда үч дүң сатуу борборун түзүү. Бирин Ысык-Көл облусунда, экөөнү Кыргыз Республикасынын Чүй облусунда куруу пландалууда;
• Мындан тышкары, казак тарап Кыргызстандагы орто жана ири ГЭСтерди курууга катышууга кызыкдар экенин билдирет;
• Эт жана жашылча-жемиш продуктыларын кайра иштетуу боюнча, жамгырлаткыч жабдууларды чыгаруу боюнча биргелешкен ишканаларды тузуу маселелери иштелип жатат. Бул контекстте Казакстан Кыргызстанда өз өкүлчүлүктөрүн ачууну көздөгөн “QazTrade” соода саясатын өнүктүрүү борборунун жана “KazakhExport” экспорттук камсыздандыруу компаниясы” АКнын финансылык жана камсыздандыруу инструменттерин активдүү колдонууну сунуштады.

Эки өлкөнүн өкмөт башчылары соода-экономикалык тармакта кызматташуу боюнча документтер пакетине кол коюшту

Ошону менен бирге, соода-экономикалык кызматташтыкты активдештирүү максатында казак тарап Казакстандан Кыргыз Республикасына экспортту 230 миллион долларлык 190 жаңы товардык позициянын эсебинен көбөйтүүгө даяр, анын ичинде 1000 даана автобустарды жана атайын техникаларды жеткирүү. Бишкек мэриясы үчүн жакынкы аралыкта.

Иш сапардын жыйынтыгында Борбордук Азия регионунун коопсуздугун камсыз кылууда аскердик-техникалык жардам көрсөтүү жөнүндө өкмөттөр аралык макулдашуу, Жол карталары, дүң сатуу борборлорун курууга, өнөр жай соодасынын аймагында ишканаларды курууга инвестициялоо боюнча меморандумдар түзүлдү. жана «Алатау» логистикалык комплекси — ар турдуу кесилиштердеги зымдарды чыгаруучу, кутулоо продукциясын чыгаруучу, сут продуктыларын кайра иштетуу жана чыгаруу боюнча заводдор, кийим тигуу фабрикасы жана башкалар.

2021-жылдын август айында Казакстандын Соода жана интеграция министрлиги уюштурган Казакстандын соода-экономикалык миссиясы Бишкекте өткөн. Бул иш-чаранын жүрүшүндө 13 миллион долларга экспорттук келишимдер түзүлдү.
Өкмөттүк деңгээлде чек ара кызматташтыгынын потенциалын ачуу максатында кыргыз-казак биринчи аймактар ​​аралык форумун өткөрүү боюнча макулдашууга жетишилди.


Кыргызстан менен Казакстандын делегациялары келечектеги долбоорлорду талкуулашат
Мындан тышкары, жергиликтүү бийлик органдарынын деңгээлинде байланыштар күч алууда. Учурда Кыргызстан менен Казакстандын аймактарынын ортосундагы боордоштук мамилелер боюнча келишимдер жаңыланып, өркүндөтүлүп жатат.

Үстүбүздөгү жылы “Ак-Жол-Кордай” өткөрмө пунктун реконструкциялоо иштери аяктады, жакынкы аралыкта “Ак-Тилек-Карасу” көзөмөл-өткөрүү пунктунда бүтө элек көпүрөнүн жана жаңы көпүрөнүн курулушун аяктоо, автожолдун иштөө режимин жогорулатуу пландаштырылууда. Каркыра – «Кеген» өткөрүү пункту күндүзгү сааттан күнү-түнү иштөөдө, ошондой эле Кыргызстандын жана Казакстандын аймагы аркылуу товарларды жана жүктөрдү үзгүлтүксүз өткөрүү үчүн кыргыз-казак чек арасында биргелешкен логистикалык борборлорду уюштурат.

Жогоруда айтылгандарды эске алганда, эки мамлекет башчыларынын сооданы 1 миллиард доллар деңгээлине жеткирүү боюнча тапшырмалары жакынкы келечекте ишке ашат.

Мындан тышкары, аймактар ​​аралык жана чек ара кызматташуусу жаңы өзгөчөлүктөргө ээ болууда. Транспорт, инфраструктура, өнөр жай кооперациясы, айыл чарба, туризм, санариптештирүү тармагында жакшы перспективалар байкалууда.

Маданий-гуманитардык кызматташтык

Кыргызстан менен Казакстандын ортосундагы байланыштар байыркы жана бай тарыхка ээ. Байланыштардын башаты – биздин жалпы тарыхый тамырыбыз, тилибиздин, динибиздин, салтыбыздын биримдиги. Кылымдар бою мына ушулардын бардыгы бизди тец укуктуулукка, достукка, кызматташтыкка чакырып келген, бугунку кунде ушунун бардыгы биздин достугубуздун, жакшы коцшулаш-тыгыбыздын жана кызматташтыгыбыздын негизин тузуп жатат.

Өткөн 2021-жылы маданий-гуманитардык кызматташуу жаатында казак-кыргыз мамилелери позитивдүү маанайда жана буга чейин жетишилген жогорку деңгээлдеги макулдашууларга ылайык өнүккөн. Эки өлкөнүн интеллигенциясынын жана коомчулугунун катышуусунда көргөзмөлөр, эл аралык илимий симпозиумдар, “тегерек столдор”, поэзия кечелери, семинарлар үзгүлтүксүз өткөрүлүп турат.

 

Акыркылардын ичинен үстүбүздөгү жылдын 7-8-октябрында Бишкекте өткөн Казакстандын маданият күндөрүн белгилесе болот. Майрамдык иш-чараларга Казакстандын 350дөн ашык белгилүү сүрөтчүлөрү, чыгармачыл интеллигенциянын өкүлдөрү жана 10дон ашык алдыңкы чыгармачыл топтор катышты.

2022-жылы Казакстанда Кыргызстандын маданият күндөрүн өткөрүү күтүлүүдө.


Казакстан Республикасынын Кыргызстандагы маданият күндөрү

2021-жылдын 24-25-август аралыгында Казакстан Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгын майрамдоого карата И. Т.Сатылганова Казакстандын жана Кыргызстандын жаш аткаруучуларына улуттук “Сармерден” оюнун алып барды.


Казакстан Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгына карата "Сармерден" улуттук оюну

2021-жылдын 28-январында Улуттук “Манас” академиясынын жана Чыңгыз Айтматовдун имаратында “Жамбыл – казак менен кыргыздын жалпы акыны” деген темада тегерек стол болуп өттү. Иш-чара Казакстан Республикасынын Кыргыз Республикасындагы элчилигинин колдоосу менен Эл аралык Түрк академиясы тарабынан уюштурулду.

2021-жылдын 21-29-июнунда Казакстан Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 30 жылдыгына жана борбор калаанын “Нур-Султан – искусствонун борбору” күнүнө арналган Казакстан, Өзбекстан жана Кыргызстан театрларынын чыгармачылык жолугушуусу болуп өттү. . Иш-чаранын алкагында 28-июнда Калибек Куанышбаев атындагы Мамлекеттик академиялык казак музыкалык драма театрынын жаңы имаратынын сахнасында жаш режиссер У.Карыпбаев койгон “Ымүт” спектакли көрсөтүлдү.

Бишкекте Казакстандын эң ири университеттеринин бири – КазНУнун филиалынын ачылышы билим берүү тармагындагы кызматташуунун маанилүү кадамы болот. Аль-Фараби, ошондой эле Казакстандагы ЖОЖдордо Кыргызстандын жарандарынын бюджеттик билим алуусу үчүн жыл сайын бөлүнгөн квоталарды көбөйтүү.

Борборубузда кыргыз-казак мамилелерин өнүктүрүүгө чоң маани берилет. Ошентип, 3-сентябрда Бишкектин шаардык сейил багында кыргыздар менен казактардын биримдигин, бир туугандыгын билдирген “Кыргыз-казак достугу” аллеясынын салтанаттуу ачылышы болду.

 

Ошентип, Кыргызстан менен Казакстандын ортосундагы мамилелердин жаңы деңгээлине чыгуу экономикалык чакырыктарга, өзгөчө глобалдык пандемия жана кризис шартында адекваттуу жооп кайтаруу үчүн абдан маанилүү болуп көрүнөт. Тараптар реалдуу пайда алып келе турган өз ара аракеттенүүнүн жана кызматташуунун натыйжалуу механизмдерин түзүү боюнча жигердүү иштеп жатышат. Бул ар кандай деңгээлдеги өз ара пайдалуу диалог, институттук мамилелерди бекемдөө жана чек ара кызматташтыгын өнүктүрүү аркылуу ишке ашырылат.

Гладис Темирчиева

сүрөт www