Эксперт: Кыргызстанда акчаны адалдоо жана кирешелүү инвестицияны издөөнүн айынан тарыхта доллардын максималдуу чыгарылуусу токтоду

Доллардын Кыргызстандан чыгып кетүүсүнүн бирден бир себеби шектүү жолдор менен алынган акчанын адалдалышы. Экономист Джон Жапаркулов Vesti.kg сайтына Улуттук банктын өлкө чет элдик валютаны чыгаруу боюнча тарыхый максимумун бузганы тууралуу маалыматына ушундайча комментарий берди.

"Менин оюмча, акча адалдалып жатат, ошондуктан алынган доллардын көлөмү тынымсыз көбөйүүдө", - дейт ал. Бирок бул себептердин бири. Биздин өнөктөштөр менен да соода келишимдери бар. Орусияга киргизилген санкцияларды эске алуу менен Кыргызстан аркылуу соода жүгүртүү көбөйдү. Айрыкча Кытай жана Түркия менен. Ал эми товарды сом менен эмес, доллар менен төлөйбүз.

Улуттук банктын маалыматы боюнча, экспорттолгон валютаны керектөөнүн негизги каналдары Орусия менен Түркияга алып барат, экономисттин айтымында, бул таң калыштуу эмес.

«Республикада валютанын жетишсиздигинен улам ири каражаттарды жүгүртүүгө чектөөлөр киргизилди», - деп эскерет Джон Жапаркулов. - Элдин колунда бир аз аманат бар. Ошондуктан, алар башка өлкөлөрдөн мүмкүнчүлүктөрдү издеп жатышат. Алар ал жерден кыймылсыз мүлктөрдү, айрым каржы ишканаларын сатып алууга аракет кылышат. Жакында эле Москвада биздин мекендештерибиз 4 миллион доллар алып келип, бизнесин сатып алам деп тонолгондугу тууралуу маалымат тарады. Түркияда кыргызстандыктар эс алууга, үй сатып алууга акча коротушат, ошондой эле товарларга да төлөшөт. Мына ушундай жол менен акча чыгарылат. Албетте, мындай шартта Улуттук банк кандайдыр бир жол менен акча каражаттарын чыгарууга чек койгону туура болмок. Бирок кантип, ал мага толугу менен түшүнүксүз.

Эксперт ошондой эле инфляцияны жаратуучу себептердин бири катары өлкөдөн капиталдын чыгып кетишин атады.

- Валюта жоктугунан курс өсүүдө, - деди ал. - Товарлардын баасы өсүп жатат. Анан, мисалы, Улуттук банктын интервенцияларынан улам, валюта курсу турукташканда да баалар түшпөйт. Бул карапайым жарандардын капчыгына да тийет.

Тактоо үчүн, Улуттук банк өзүнүн сайтында Кыргызстандан башка өлкөлөргө акча каражаттарынын агылып чыгышы боюнча маалыматтарды жаңылады.

Улуттук банктын маалыматы боюнча, күздүн башталышы менен 2005-жылдан бери байкалып келе жаткан доллардын тарыхый максималдуу чегинүү бузулган. Сентябрь айында республикадан 170,4 миллион доллар чыгарылды. Көпчүлүгү (108,6 миллион доллар) Орусияга кеткен, бирок бул өлкөгө которуулардын саны август айына салыштырмалуу 12 миллион долларга азайган.

Экинчи орунду Түркия ээлейт, анда акча которуулар бир айда 6 эсеге өсүп, 55,3 миллион долларды түздү (бирок жайдын акыркы айында 9,3 миллион долларды түзгөн).

АКШга да долларлар агып жатат – ал жактагы которуулар дээрлик 4 эсеге өстү. Эгер август айында 900 миң доллар АКШга которулса, сентябрда 3,3 миллион доллар болгон.

9 айда эле Кыргызстан 779,4 миллион долларды “жоготту”. Өткөн жылдын ушул мезгилинде бул көрсөткүч 390,4 миллион долларды түзгөн. Анын үстүнө, Улуттук банк белгилегендей, апрель айынан бери акча каражаттарын чыгаруу кыйла көбөйдү. Андан кийин өлкөдөн акча которуулардын көлөмү эки эседен ашык көбөйгөн – 35,4 миллион доллардан 79,7 миллион долларга чейин.

Михаил Готфрид
Сүрөт www