Акылбек Жапаров: Биз КМШда советтик башкаруу системасынан баш тарткан биринчи өлкөбүз

Министрлер кабинетинин төрагасы Акылбек Жапаров маек куруп, анда 100 күн ичинде аткарылган иштерге токтолду. Министрлер кабинетинин башчысы бир катар курч темаларга токтолуп, өтө ыңгайсыз суроолорго жооп берди.

– Акылбек Үсөнбекович, бул 100 күн сиз үчүн кандай өттү?

Өтпөй эле, учуп кетти. Ошол  100 күн өткөнүнө да ишене албайм.

- Бул 100 күндө эң негизгиси эмнелер болду?

- Кумтөр. Баары ага байланыштуу. Калганын абийирдүү аткаруу бийлиги чечүүгө тийиш болгон функция.

- Эмне үчүн Кумтөр? Өкмөттүн дагы башка көйгөйлөрү: негизги азык-түлүктөрдүн, жем-чөптүн, күйүүчү-майлоочу майлардын баасын көтөрүү жетиштүү эмеспи? Тизме узун болушу мүмкүн.

- Билесизби, архитектурада "хан сарайдынташы" деген түшүнүк бар - анын үстүнө бүт структура турган таш. Демек, Кумтөр акыркы 25 жылдагы экономикабыздын жана саясатыбыздын негизги ташы болуп калды. Акыркы чейрек кылымдан бери өлкөнүн турмушу айланып өткөн огу. Мен бир жолу 90-жылдардагы “Кумтөр” окуясы биздин дээрлик 30 жылдык тарыхыбызды алдын ала аныктап койду деп айткам. Элдин кайталангыс мүлкүнө ушундай орто, кылмыштуу мамиле жасоо мүмкүн болсо, анда башка кыянатчылыктар, коррупциялык көрүнүштөр болбой койбойт.
Эми Кумтөр биздин сынообуз, жеңишибиз же жеңилишибиз, анда өлкөнүн кийинки жарым кылымдагы жашоосун аныктайт. Бизди курчап турган дүйнө канчалык тездик менен өзгөрүп жатканын эске алганда, мен жөн гана андан ары кароого батынбайм. Бирок, жеңүүчүлөрдүн жарааты тезирээк айыгарын эстен чыгарбашыбыз керек.
Ошондуктан, биз жөн гана жеңишибиз керек.

- Бул жеңиш өлкөнүн инвестициялык имиджине кандай таасир этет? Инвесторлор бул жакка келгиси келеби?

- Инвесторлор каалайт, бирок жөн эле колдорун жөнөкөй жылыткысы келгендер жакшы ойлонот.

- Дипломаттарга, чет элдик уюмдардын өкүлдөрүнө болгон сенсациялык сөзүңүздө Кумтөргө да чоң көңүл бургансыз. Анын өлкө турмушундагы мааниси бир аз апыртылган деп ойлобойсузбу?

- Эч нерсе эмес. Тескерисинче. Коомдо өлкөнүн турмушунда анын маанисин жетиштүү деңгээлде түшүнүү жок. Айрыкча, парадоксалдуу, интеллигенциянын арасында. Бул маселеде карапайым эл алда канча акылдуу жана кыраакы болуп чыкты. Инстинкттердин жана жамааттык аң-сезимсиздиктин деңгээлинде ал жүрүп жаткан адилетсиздикти түшүндү. Садыр Жапаровдун былтыркы президенттик шайлоодо жаркыраган жеңишинин сыры ушунда. Ал эми андан да мурда аянтта, тогузунчу октябрда. Кумтөр эпосуна келечектеги тарыхчылар калыс баасын беришет деп ойлойм.

- Салык кодексине киргизген жаңычылдыктарыңыз бизнес чөйрөсүндө түрдүү пикирлерди жаратты. Өлкөдөн капиталдын качышын, бизнестин кыскарышын алдын ала айткан аналитиктер бар. Буга кандай комментарий берет элеңиз?

- Оңой жана кыйналбаган реформа болбойт. Ар кандай реформалар каржылык агымдарды реформалайт, бул көмүскө экономиканын өкүлдөрүнүн нааразычылыгын жаратпай койбойт. Реформалардын азаптуу жана көп учурда карама-каршылыктуу болушу кадыресе көрүнүш. Ал эми жүргүзүлүп жаткан реформалардан көз ирмемдик жана тез жыйынтыктарды күтүүнүн кереги жок. Мунун баары кечээ күнү жасалышы керек болчу. Азыр киргизип жатканыбыз алты ай, бир жылда толук кандуу иштей баштайт.

- Бир сөзүңүздө салык төлөбөй коюуну мамлекетке чыккынчылык менен теңедиңиз. Тынчсызданып жатасызбы?

- Өлкөбүздөгү көмүскө экономиканын үлүшүн так түшүнүшүбүз керек. Ал улуттук коопсуздукка коркунуч туудургандай масштабга ээ болду. Мен өкмөттүн негизги милдетин экономикабыздын чоң бөлүгүн кара жана боз схемалардын аймагынан жарыкка чыгаруудан көрөм. Бул оңой иш эмес жана бул учурларда сөз айкаштары тандалган эмес.

- Өлкөдө чакан жана орто бизнестин үлүшү, ар кандай эсептөөлөр боюнча, жалпы экономиканын 40-60% түзөт. Контролдук-кассалык машиналарды (кассалык машиналарды) ишке киргизүү кичи жана орто бизнеске кандай таасир этет?

- Абдан маанилүү жагдай, ишкерлерди колдоо максатында Салык кодексинин жаңы редакциясына ылайык, жылдык кирешеси сегиз миллион сомго чейин болгон, контролдук-кассалык машиналарды колдонгон чакан ишканаларга 0 пайыздык ставка каралган.
Ошондой эле, ишкерлердин контролдук-кассалык машиналарды сатып алуудагы чыгымдарын азайтуу максатында, салык кызматы 2021-жылдын сентябрь айынан баштап контролдук-кассалык машиналардын жаңы үлгүлөрүн колдонуу боюнча пилоттук долбоорду жүргүзүүдө. Долбоордун алкагында ишкерлерге контролдук-кассалык машиналар, ошондой эле аларды тейлөө акысыз берилет.
Ишкерлер үчүн ыңгайлуулук жана жеткиликтүүлүк үчүн арыз түрүндө боло турган контролдук-кассалык машиналар иштелип чыккан. Ал смартфонго, планшетке же компьютерге орнотулган. Ошол эле учурда программалык кассалык аппаратты жүктөп алуу акысыз. Керектөөчүлөргө дүмүрчөк берүү үчүн ишкерге квитанция принтерин сатып алуу жетиштүү.
Ошентип, адегенде митингге чыккан бул адамдар өздөрүнүн кызыкчылыгын түшүнбөй, жыгач, металл жана башка кирешеси жогору товарларды ташып келүүчү ири дүң соода иштерин жүргүзүп, анан 10-15 миңден патент алып чачып жиберишкен. салыктардан качуу. Эми, албетте, абал башкача.

- Кыргыз Республикасы ЕАЭБге мүчө. Салык режими экономикалык ишмердүүлүктүн атаандаштык мүнөздөмөлөрүнүн бири жана бизнес үчүн жагымдуу чөйрө болуп саналат. Салык кодексинин жаңы редакциясы башка мамлекеттерге салыштырмалуу кандай артыкчылыктарды берет?

- Ооба, өзүңүздөргө белгилүү болгондой, 2021-жылдын 22-декабрында Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеңеши тарабынан Кыргыз Республикасынын жаңы Салык кодекси кабыл алынып, ага Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Нургожоевич кол койгондон кийин январь айынан тарта күчүнө кирген. 1, 2022.
Салык кодексинин жаңы редакциясынын артыкчылыктары:
1. Форс-мажордук жагдайлардан (салык тутумунун туруктуулугу, бизнес-пландаштыруу жана инвестициялык долбоорлор) учурларды кошпогондо, жылына бир жолудан ашык эмес Салык кодексине өзгөртүүлөрдү киргизүү;
2. Азыр бизде салык салууга эки негизги мамиле бар: Бирдиктүү салыкка негизделген салык салуунун жалпы режими жана жөнөкөйлөштүрүлгөн системасы;
3. Кыргыз Республикасынын Экономика жана финансы министрлигинин жазуу жүзүндөгү түшүндүрмөлөрү салык органдары үчүн милдеттүү болот;
4. Бирдиктүү салыктын негизинде жөнөкөйлөштүрүлгөн режимди чакан гана эмес, орто бизнестин да жүгүртүүсү 30 миллион сомго чейин колдоно алат (бир кварталдык отчет);
5. Сатып алынган товарлардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн кассалык квитанцияларда көрсөтүлгөн наркынын бир бөлүгүн кайтаруу боюнча долбоорду ишке киргизүү - "кэшбэк";
6. Салыктык контролдун дистанциялык системасын ишке киргизүү ченеми белгиленди;
7. Карыздын негизги суммасын жана калган айыптык санкцияларды жана санкцияларды төлөгөндөн кийин салык төлөөчүгө 50% туумдарды жана санкцияларды эсептен чыгаруу;
8. Экспорттоочу ишканалар үчүн КНСти кайтаруунун жөнөкөйлөштүрүлгөн механизми;
9. Ислам каржылоо принциптерине салык салуу;
10. КНСти төлөө режими Кыргызстандын аймагында электрондук түрдө (Google, Яндекс ж.б.) кызмат көрсөтүүчү компаниялар тарабынан киргизилет. Ошондой эле электрондук коммерция чөйрөсүндөгү иш үчүн атайын салык режими киргизилет;
11. Тигүү, зергерчилик, авиация өнөр жайынын субъекттери үчүн салыктык жеңилдиктер каралган, ошондой эле электр автобустарын өндүрүү жана жеткирүү долбоорлору КНСтен бошотулган;
12. Ата мекендик өндүрүшчүлөр үчүн сатуудан алынуучу салык 2%дан 1%га чейин төмөндөтүлдү;
13. Милдеттүү патентке жана салыктык контрактка негизделген салык режимдери жоюлат (адилет салык жүгү принциби).
Көрүнүп тургандай, жаңы редакция ата мекендик өндүрүшчүлөрдү колдоого, ата мекендик продукцияны тышкы рынокко чыгаруунун эффективдүү инструменттерин түзүүгө, таза бизнести коргоого жана экономиканы көмүскөдөн чыгарууга багытталган.

- Өкмөттүн төрагасы катары сиз экономикалык блок үчүн эле жооп бересиз. Социалдык тармак, билим берүү, маданият бар. «Адам нан менен гана жашабайт» дегендей. Коомдун бул бөлүгүндө иштер кандай?

- Мына, карачы, азыр билим берүү жөнүндөгү мыйзам долбоорунун тегерегинде кызуу талкуулар жүрүп жатат. Архивдик, стратегиялык суроо. Өлкөнүн келечеги азыр эмнени кабыл алганыбыздан көз каранды.
Билим берүү министрлиги бир вариантты сунуштайт, жарандык сектор башка. Биз муну кылдаттык менен карап чыгып, эң прогрессивдүү мыйзамды ишке киргизишибиз керек.

- Акылбек Үсөнбекович, сиз үчүн бир кездеги таасирдүү эки фигура премьер-министр менен президенттик аппараттын жетекчисин бир кишиге бириктиргениңиз кандай? Сиздин башыңыз  айланып жатабы?

- Башты айлантканга убакыт жок. Азыр президент аткаруу бийлигинин башчысы болуп, жоопкерчиликти жүктөй турган эч ким жок. Анткени, биз КМШда советтик башкаруу системасынан баш тарткан биринчи мамлекетпиз. Башкалары дагы деле ошол системада жашай беришет. Ал кезде Коммунисттик партиянын Борбордук Комитети менен Министрлер Совети болгондугун эске сала кетейин. Андан ары союздук республикалардын Компартия-ларынын Борбордук Комитеттери, обкомдору, обкомдору, райкомдору.
Биздин президент мамлекет башчысы гана эмес, аткаруу бийлигинин башчысы, б.а., бардыгына жооп берет. Азыр президент менен элдин ортосунда бийликтин өзүнчө бутагы катары өкмөт түрүндөгү коопсуздук жаздыкчасы жок. Ошого жараша бюрократиянын бүтүндөй бир бутагы жана аны коштоп жүргөн бюрократиялык иштер жок. Башкача айтканда, маалымат каршылыгы чоңдук тартибине азайды. Маанилүү мамлекеттик чечимдерди кабыл алуу менен аларды ишке ашыруунун ортосунда узакка тыныгуу болбойт. Мурда айлар талап кылынган иш азыр сааттарда аткарылат. Бул эффективдүү гана болбостон, чоң жоопкерчиликти да жүктөйт. Бул жерде сиз жаңылбайсыз жана жумуш, албетте, басымдуу.

- Кызматка киришип жатып, сиз белгилүү бир милдеттерди алдыңыз. Мисалы, бюджеттин киреше бөлүгүнүн өсүшү дээрлик эки эсеге өстү. Сакраменталдуу суроо - акча кайдан келет?

- Албетте, ыйык рухтан эмес. Мунун сыры жөнөкөй, бажы жана салыктарды эффективдүү башкарып, уурулукту токтотуш керек. Баардык акчалар айрым жогорку кызматтагы адамдардын чөнтөгүнө эмес, өлкөнүн бюджетине түшүшү керек.

- Бирок, ар бир өкмөт, алтургай президенттер эңсеген нерсе эмеспи? Эмне үчүн буга чейин бул ишке ашкан эмес?

- Өткөндү айткым келбейт. Менимче, биз башыбыздан өткөн үч революция өзүн айтып турат.
Келгиле, азыркы учур жөнүндө сүйлөшөлү. Ал эми азыркы учурда президентибиздин саясий эрки, макроэкономикалык инструменттерди билгичтик менен колдонуу, эффективдүү фискалдык саясат өлкө бюджетине кошумча 30 миллиард сом алып келди. Ушул акчанын аркасында пенсия, пособие, айлык акыларды көбөйттүк. Дары-дармектерди, вакциналарды убагында сатып алып, дарыгерлерге болгон бардык карызды төлөп, кооптуу аймактарда иштеп жатабыз. Бул максаттарга биз 19 миллиард сом жумшадык.
Мамлекеттин коргонуу жендемдуулугун чыцдоого жети миллиард сомдон ашык каражат жумшалды. Эгемендүүлүктүн 30 жылында биринчи жолу биздин аскерлер жана чек арачылар бюджеттик каражаттардын эсебинен техникаларды сатып ала башташты. Бул, дагы бир жолу кайталайм, Кыргызстандын жаңы тарыхында болгон эмес.

- Бул саясий эрк жана компетенттүү макроэкономикалык саясат ганабы?

- Ал гана эмес. Бул укук коргоо органдарындагы коррупцияны жоюу. Бул укук коргоо блогу боюнча вице-премьер-министр Ташиев Камчыбек Кыдыршаевичтин, Башкы прокурор Зулушев Курманкул Токторалиевичтин, Ички иштер министри Ниязбеков Улан Омокановичтин эрки. Жогоруда саналган адамдардын баары «бизнес коргоо» деп аталган жаман жана терең тамыр жайган практикага каршы натыйжалуу күрөшүп жатышат. Укук коргоо блогу азыр коргобойт жана бизнестин эсебинен жашабайт, тескерисинче аны өнүктүрөт жана коргойт.
Экономикалык блокту айтпай коё албайм. Мамлекеттин алдына ете зор милдеттер коюлганына карабастан алар планды жуз процентке орундатышты. Ошентип жаңы бажы башчысы эки айдын ичинде кошумча бир миллиард жети жүз миллион сом чогулткан.
Салык кызматы планды дээрлик сегиз миллиард сомго ашык аткарды.
Демек, бул 100 күн ичинде элге, өлкөгө отчет бере турган нерсебиз бар.

- Айткандарыңыз таң калтырбай койбойт экен да, жетишкен ийгиликтериңизге токтолсоңуз болот?

- Биз жетишкендиктерге мактангандан алыспыз. Убакыт көрсөтөт. Азыр биз иштешибиз керек. Өлкө жетекчилиги, эл көрсөткөн ишенимди актап, анан эдагы көрөбүз.

Сүрөт www